جن: موجودات ماوراء الطبیعه سنت عربی و اسلامی چه کسانی هستند؟

در آموزه‌های اسلامی، داستان بشر با شورش یک جن آغاز می‌شود؛ زمانی که شیطان که بعداً به نام ابلیس شناخته شد، از سجده بر چهره آدم خودداری می‌کند. شیطان، به‌عنوان مجازات از آسمان‌ها رانده می‌شود و بنابراین جنگ خود را با خدا و انسان آغاز می‌کند. او بعداً آدم و حوا را در باغ عدن فریب می‌دهد و باعث سقوط آن‌ها از بهشت می‌شود. اطلات بیشتری را راجع به جن‌ها، این موجودات ماوراء الطبیعه سنت عربی در این مطلب بیابید.

جن ها، موجودات ماوراء الطبیعه سنت عربی

بااین‌حال، ابلیس و جنیانِ مانند او (که از آتشی بدون دود ساخته شده‌اند)، از نظر روحی شبیه انسان هستند؛ زیرا می‌توانند قضاوت اخلاقی مستقل و آزادی عمل داشته باشند. همه جن‌ها شیطان محسوب نمی‌شوند. در سنت اسلامی، بسیاری از آن‌ها به عنوان دوستان و یاوران بشر خدمت کرده‌اند؛ اگرچه تعامل بین این دو ممنوع است.

در تصور مسلمانان، جن‌ها ساکن دنیای پنهانی هستند که به‌طور هم‌زمان با انسان‌ها مشترک بوده، اما در عین حال فراتر از زمان و فضای فیزیکی است.

آن‌ها می‌توانند کارهایی که انسان‌ها انجام می‌دهند را ببینند و بشنوند. برخی از آن‌ها توانایی تأثیرگذاری بر رفتارهای انسانی را دارند و بدون سروصدا بر مردان و زنان تأثیر می‌گذارند تا انتخاب‌هایی را انجام دهند که ممکن است به نفع آن‌ها نباشند. آن‌هایی که دائماً با انسان‌ها همراهی می‌کنند به عنوان قرین شناخته می‌شوند. البته قرین تنها یک نوع از چندین جنی است که برخی معتقدند در میان ما زندگی می‌کنند.

کلمه «جن» از ریشه سه وجهی عربی «جا-نا-نا» گرفته شده که به معنای پنهان کردن یا پوشاندن است؛ توصیفی مناسب برای موجوداتی که از دید انسان پنهان مانده‌اند و در دنیایی موازی به نام الغیب یا ماورا وجود دارند.

امیره الزین، نویسنده کتاب «اسلام، اعراب و دنیای هوشمند جنیان» می‌گوید که این موجودات توسط اعراب پیش از اسلام پرستیده می‌شدند. آن‌ها جن‌ها را به عناصر طبیعت مربوط می‌ساختند. برخی از محققین و علاقه‌مندان نیز معتقدند که جن از اساطیر باستانی بین‌النهرین (جایی که موجودات جن مانند به‌عنوان خدا پرستیده می‌شدند) نشئت گرفته است.

ساکنان اصلی زمین

در برخی از روایات عربی گفته می‌شود که جن‌ها این موجودات ماوراء الطبیعه سنت عربی، ساکنان اصلی زمین هستند و زمانی (پس از نبرد با سایر موجودات زنده به نام حنّ (ساخته شده از باد) و بین (ساخته شده از آب)) بر این سیاره حکومت می‌کردند.

جن در کتاب ها

زکریای قزوینی، کیهان‌شناس ایرانی قرن هفتم، منشأ جن را در اوایل آفرینش حیات توسط خداوند، پیش از بشریت، تشخیص داده است. قزوینی چنان مجذوب ماوراء‌الطبیعه بود که کتابی مصور با نقاشی‌هایی از موجودات افسانه‌ای جذاب و بی‌نام تهیه کرد. این کتاب با عنوان «عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات» یا «شگفتی‌های پدیده‌ها و جنبه‌های شگفت‌آور اشیا موجود» به زبان عربی تألیف و به فارسی و ترکی ترجمه شده است.

او در ذیل توصیفش از قلمرو حیوانات، فصلی را در مورد مخلوقاتی متشکل از هیولاها، شیاطین و جن نوشت که آخرین مورد، به‌عنوان موجود نامحسوسی توصیف می‌شود که قادر به تغییر شکل است. این موجودات نامرئی، مورد احترام برخی از جوامع پیش از اسلام بوده‌اند؛ کسانی که شاید جن‌ها را نیز به‌عنوان خدایان پرستش کرده باشند.

جن‌ها در سراسر قرآن ذکر شده‌اند. این کتاب، آن‌ها را به‌عنوان موجودات ساخته شده از شعله بدون دود توصیف کرده است. حتی یک سوره کامل به نام سوره جن به آن‌ها اختصاص داده شده و در سراسر این کتاب مقدس به خوانندگان یادآوری می‌شود که رستگاری هم به جن و هم به بشر ارائه می‌شود.

مقاله پیشنهادی برای مطالعه:

داستان ها و افسانه های قدیمی

موجودات قبل از جن ها

طبق یک سنت اساطیری، پیش‌ترها زمین، کانون هرج و مرج ناشی از حنّ (Hinn) و بین (Binn) بوده است؛ کسانی که احتمالاً قبایل باستانی با قدرت‌های ماوراء‌الطبیعی بوده‌اند.

از حنّ در افسانه‌ها و روایات قومی عرب پیش از اسلام، نام برده شده است و مسلمانان علوی و جامعه دروزی وجود آن‌ها را پذیرفته‌اند. دروزی‌ها همچنین به بین، موجودات ماوراء الطبیعه سنت عربی که زمانی گفته می‌شد در یمن کنونی زندگی می‌کرده‌اند، اعتقاد دارند.

آن‌ها همچنین به ریم (Rimm) و تیم (Timm) اشاره می‌کنند و برخی معتقدند که تمام این چهار قبیله همان موجوداتی هستند که در «کتاب پیدایش» مقدس، به عنوان نفیلیم توصیف شده‌اند؛ یعنی غول‌های اسرارآمیزی که در دورانی قبل از بشر وجود داشته‌اند.

فرشته‌ها، انسان‌ها و جنیان

در برخی از روایاتی که توسط مسلمانان پذیرفته شده‌اند، هنگامی که جن‌ها با موفقیت حنّ و بین را شکست دادند، بر زمین مسلط شدند، اما به جای صلح، ویرانی به وجود آوردند، تا اینکه فرشتگانی که از نور خالص ساخته شده بودند به زمین فرستاده شدند تا با جن‌های بدی که قتل‌عام می‌کردند، مبارزه کنند.

داستان مشابهی در کتاب خنوخ نقل شده است که نبردی بین فرشتگان و شیاطین را توصیف می‌کند و احتمالاً الهام‌بخش توصیفات بعدی مسلمانان (مانند قزوینی و ابن کثیر) از جن بوده است.

هنگامی که فرشتگان در این مبارزه پیروز شدند، جن‌های بد به نقاط دور افتاده سیاره، مانند: جزایر، غارها و جنگل‌ها فرستاده شدند. آن‌ها بعداً در داستان‌های عربی به عنوان ارواح آزاردهنده در زمین‌های متروک نمایش داده شدند که برای عذاب دادن مسافران رهگذر در کمین بودند.

گفته می‌شود که دیگران خانه‌هایی را در خرابه‌های تمدن‌ها ساخته‌اند؛ مانند مدائن صالح (که اکنون در عربستان سعودی معاصر است؛ جایی که گفته می‌شود پیامبر به سرعت از آنجا عبور کرد تا از جن‌ها دور شود) و ارم (در عمان امروزی).

در مکان‌هایی که تصور می‌شود جنیان زندگی می‌کنند، مسلمانان تشویق می‌شوند تا دعاهای خاصی را برای محافظت بخوانند، مبادا که این موجودات ماوراء الطبیعه سنت عربی از حضور انسان در خانه‌های غیبی خود آزرده شوند.

برخی از جن‌ها اسیر شدند و به‌عنوان زندانی به بهشت (جایی که فرشتگان به آن‌ها درس داده بودند) بازگردانده شدند. همان جایی که یکی از جنیان (گاهی بی‌نام و گاهی با نام عزازیل) پس از اینکه غرورش او را وادار کرد از دستور خداوند برای تعظیم آدم سر باز بزند، به ابلیس یا شیطان معروف شد.

مقاله پیشنهادی برای مطالعه:

افسانه شکارچی رویا | Dreamcatcher

ابلیس و پسرانش

گمان می‌رود که ابلیس، رهبر جنیان اهریمنی باشد که گفته می‌شود باعث فتنه (مشکلات) می‌شوند و مردم را به سمت نابودی‌شان هدایت می‌کنند.

به گفته امام مسلم (محقق ایرانی قرن نهم)، ابلیس دارای پنج پسر بود، اگرچه هویت مادر آن‌ها نامشخص است. هرکدام از آن‌ها در ایجاد مشکلات خاصی استاد هستند. تیر (Tir) یا تابر (Thaber) باعث صدمات جسمی می‌شود، سوت (Sut) یا میسوت (Misut) دروغ می‌پراکند، زالمبور (Zalmbur) معاملات تجاری نادرست را تشویق می‌کند، آوار (Aawar) روابط جنسی نامشروع و اغواگری را یاری می‌دهد و داسیم (Dasim) بزرگترین نقش را ایفا می‌کند.

جن به داخل خانه‌ها می‌رود تا مشکلاتی را در خانواده (به‌ویژه بین زن و شوهر) ایجاد کند و در نتیجه ساختار خانواده را بشکند. این بزرگترین پیروزی ابلیس است.

جن های خوب

جن‌ها بیشتر به‌عنوان ارواح بدخواه تصور می‌شوند. اما در سنت اسلامی، جن‌های خوب نیز وجود دارند که به آرامی در کنار هم در بین انسان‌ها در یک بُعد غیبی موازی زندگی می‌کنند. مانند انسان‌ها، آن‌ها دارای ساختارهای خانوادگی و پادشاهی‌ها هستند و می‌توانند از هر مذهبی باشند یا هیچ اعتقادی نداشته باشند.

معتقدان به جن گاهی اوقات این موجودات ماوراء الطبیعه سنت عربی را یاریگر در ساخت برخی از بزرگترین بناهای دوران باستان، مانند اهرام و معبد سلیمان به حساب می‌آورند. در قرآن، پادشاه سلیمان (که در جهان اسلام به نام سلیمان نبی شناخته می‌شود)، قدرت کنترل جن را داشت و به او گفته شده بود که آن‌ها را مشغول نگه دارد تا اطمینان حاصل کند که فرصتی برای ایجاد اختلال در زمین ندارند. گفته می‌شود که او در ساختن معبد بزرگ خود، از قدرت و مهارت‌های کار سنگین آن‌ها استفاده کرده است.

تسخیر انسان ها توسط موجودات ماوراء الطبیعه

از لحاظ تاریخی، جن‌ها نقش زیادی در فرهنگ عامه بادیه‌نشینان داشته‌اند. شعر، یک سنت باستانی و گرامی در عربستان پیش از اسلام، اغلب به تسخیرات جن وار نسبت داده می‌شود.

برخی دیگر هنوز این جهان غیب را به‌خاطر وضعیت‌های پزشکی مانند صرع یا اختلال دوقطبی نکوهش می‌کنند. آن‌ها این بیماری‌ها را به‌دلیل ننگ اجتماعی مربوط به تسخیر فرضی جن، پنهان نگه می‌دارند و در عوض از شخصیت‌های مذهبی برای کمک به جن‌گیری یاری می‌طلبند.

گاهی از صوفیان و عارفان، با استفاده از موسیقی غم‌انگیز و هیجان‌انگیز نوا، خواسته می‌شود تا جن‌های بد را از بین ببرند و برخی از حجامت درمانی برای پاکسازی جن (که گاهی از آن به عنوان انرژی بد یاد می‌شود)، استفاده می‌کنند.

امروزه با گسترش عقل‌گرایی علمی، اعتقاد به جن در میان مسلمانان بیش از پیش، یا به‌عنوان نشانه‌ای از پدیده‌های طبیعی توضیح داده می‌شود یا از نظر ذهنی به‌عنوان یکی دیگر از اسرار غیرقابل درک خداوند کنار گذاشته می‌شود.

برخی می‌گویند جن‌ها نمی‌توانند انسان را از نظر جسمی تسخیر کنند، بدترین کاری که می‌توانند انجام دهند این است که افکار را در ذهن بکارند و قبول یا رد آن را به عهده خود فرد می‌گذارند.

سخن پایانی

توضیح وجود و شکل جن‌ها که موجودات ماوراء الطبیعه سنت عربی هستند، هنوز به نتیجه نرسیده است. برخی از مسلمانان می‌گویند که آن‌ها صرفاً استعاری هستند و برخی دیگر می‌گویند که انکار اعتقاد به جن، اعتقاد شخص به اسلام را نفی می‌کند.

با وجود این، این اعتقاد حتی در میان معتقدان صوری نیز رواج دارد و سنت‌های مرتبط با آن مانند به اشتراک گذاشتن داستان‌های جن در هنگام خواب یا گردهمایی‌های خانوادگی و آیین‌هایی مانند پوشیدن حرز و استفاده از دعا، به نسل‌های جدید منتقل شده است.