گورستان یا “آرامستان دولاب” یکی از گورستان‌های قدیمی مربوط به مسیحیان در تهران است. این گورستان در جنوب شرقی تهران در اتوبان شهید محلاتی و با مساحتی بیش از ۷۵ هزار متر مربع قرار دارد.
این قبرستان دارای در چوبی با تزیینات زیبا و عناصر طراحی مربوط به مسیحیت می‌باشد. چیزی که بیشتر از قبرها به چشم می آید درختان سرسبز در این گورستان می باشد. البته نمی شود از طراحی های زیبای قبرها نیز چشمپوشی کرد.
قبرستان دولاب بزرگترین قبرستان ارامنه در تهران است که در زمان قاجار احداث شده است و گفته می شود در این گورستان دو مومیایی نیز وجود دارد.
بخش های مختلف آرامستان دولاب
این گورستان به شش بخش مختلف تقسیم شده است:
- ارامنه
- ارتدکس شرقی (روس‌ها، گرجی‌ها و یونانی‌ها)
- کاتولیک رومی
- ارتدکس ارمنی
- آشوری‌ها
- لهستانی‌ها
در گورستان ممنوعه چه می بینیم؟
هرکدام از این بخش‌ها ورودی جداگانه‌ای دارند. در میان قبرستان نیز یک خیابان وجود دارد که این بخش ها را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می‌کند. سه بخش کاتولیک، ارتدوکس و ارامنه گریگوری در قسمت شرقی و دو بخش ارامنه کاتولیک و آشوری‌های کلدانی در قسمت غربی قبرستان دولاب قرار دارند.
در سال ۱۸۵۵ بازمی‌گردد پیکر دکتر لویی آندره ارنست کلوکه، پزشک محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار در محلۀ دولاب تهران به خاک سپرده شد و بعد از آن باب شد که متوفیان کاتولیک در تهران در آنجا به خاک سپرده می شدند. آخرین خاکسپاری در سال ۱۳۷۵ در این گورستان انجام شده و بعد از آن از طرف شهرداری تدفین در این محل ممنوع اعلام شد.
بخش ارامنه این آرامستان از قدیمی ترین قبرستان های ارامنه در تهران است با مساحتی حدود ۴۷ هزار متر مربع. در محوطه ی این آرامستان کلیسای کوچکی به نام مادور قرار دارد که برای انجام تشریفات مذهبی مراسم تدفین مورداستفاده بوده است. در این گورستان افرادی با ملیت های مختلف روسی، گرجی، یونانی و لهستانی به خاک سپرده شده اند به همین دلیل مالکیت این آرامستان در اختیار برخی سفارتخانه ها نیز می باشد. بخش هایی از این گورستان توسط سفارتخانه های فرانسه، ایتالیا و لهستان خریداری شده و در حال حاضر تحت مدیریت آن‌ها و شورای خلیفه‌گری ارامنه می‌باشد. به غیر از تورهای گردشگری به همراه مجوز از اداره امور اقلیت ها به صورت انفرادی امکان مراجعه به این آرامستان وجود ندارد.
چرا ممنوعه؟
به دلیل دزدی هایی که از تزئینات قبرها می شده امروزه نسبت به قبل محدودیت های بیشتر و سختگیرانه تری برای بازدید از این گورستان وجود دارد احتمالاً به همین دلیل به آن قبرستان ممنوعه گفته می شود.
و یا شاید به این دلیل که سالیان سال است که اجازه تدفین در این گورستان وجود ندارد.
آرامگاه ابدی لهستانی ها
مهمترین بخش این گورستان بخش لهستانی هاست که در آن پناهندگان لهستانی جنگ جهانی دوم که به ایران آمده بودند و از دنیا رفتند در اینجا به خاک سپرده شده اند.
بخش کاتولیک‌های ضلع شرقی به سربازان لهستانی اختصاص دارد. این سربازان از اردوگاه‌های سیبری آزاد شده و از راه بندر انزلی وارد ایران شدند. آن‌ها قصد داشتند به کشور خود برگردند، اما در اثر بیماری‌های واگیردار، گرسنگی و خستگی درگذشتند و در ایران ماندگار شدند. در این بخش دو نماد سنگی دیده می‌شود که بر روی آن‌ها نشان عقاب و صلیب حک شده. بر روی این نمادها نوشته شده است: “آرامگاه تبعیدشدگان لهستانی که در موقع مراجعت به میهن خود در اینجا دعوت حق را لبیک گفته‌اند.” این افراد در بین سال‌های ۱۹۴۲ تا ۱۹۴۴ فوت شده‌اند.
افراد معروفی که در قبرستان ممنوعه به خاک سپرده شده اند
افراد مشهور و چهره‌های علمی، سیاسی و خارجی‌های زیادی که در ایران زندگی می کردند یا فعالیت داشتند و در همینجا از دنیا رفته اند در این قبرستان ممنوعه به خاک سپرده شده اند.
- ژوزف دزیره تولوزان، پزشک فرانسوی ناصرالدین‌شاه قاجار
- لویی آندره ارنست کلوکه، پزشک مخصوص دربار قاجار، اهل فرانسه
- آرام گارونه ، اولین کارگردان، شاعر، نویسنده و روزنامه‌نگار ارمنی
- اوانس اوگانیانس ، اولین کارگردان سینمای ایران و بانی اولین مدرسه بازیگری در ایران
- ولادیسلاو هورودکی، معمار اهل لهستان
- وارطان سالاخانیان، از فعالان حزب توده ایران
- آنتوان سوروگین، عکاس گرجی و روس تبار حاضر در ایرانِ عصر قاجار
- نیکلای مارکف، معمار روس‌تبار مقیم ایران
- آلفرد ژان باتیست لومر، موسیقی‌دان نظامی فرانسوی در زمان پادشاهی ناصرالدین‌شاه قاجار
- کنت دومونت فرت، پایه‌گذار و نخستین رییس نظمیه (پلیس شهری) تهران در دوره قاجار
- شاهین سرکیسیان، پایه گذار تئاتر مدرن در ایران
- سهراب ساگینیان، نماینده ارامنه در دوره های اول، دوم، پنجم و سیزدهم مجلس شورای ملی
- مارکار قرابگیان، شاعر و نقاش
- اسرائیل ساهاکیان، بانی مدرسه
پرچم ها و ملیت ها
ملیت افرادی که در اینجا به خاک سپرده شده اند را می توان با پرچمی که روی قبر مشخص شده فهمید. برخی از این افرادی که در این قبرستان دفن شده اند نظامی و برخی دیگر غیرنظامی هستند. افرادی مثل سربازان گمنام روسی و لهستانی که در جنگ جهانی دوم جان خود را از دست داده بودند. افراد دیگری مثل کنت های فرانسوی، شاهزاده های گرجی، و پزشکان دربار قاجار و پهلوی.
در قسمت ورودی بخش ارتودوکس ها یک آرامگاه دیده می‌شود که با معماری گرجی و به شکل کلیسا ساخته شده است. این آرامگاه مربوط به مینادورا خوشتاریا، همسر آکاکی خوشتاریا می‌باشد. آکاکی خوشتاریا تاجر گرجی است که امتیاز استخراج نفت شمال ایران را از دربار قاجار دریافت کرده و در این منطقه مشغول فعالیت بود.
سنگ قبرهای این آرامستان نقش های بسیار خاص و معماری منحصر به فردی دارند.
سنگ قبرهای ایستاده در قبرستان ممنوعه
مهیج‌ترین بخش شناخته شده در این قبرستان مربوط به ۲۶ مهندس ایتالیایی است. مهندسین معدنی که در طی سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۴۳ در ایران کار میکردند و همینجا جان خود را از دست دادند. قبرهای این افراد در زیرزمین و لای دیوارها قرار دارد و سنگ قبر آن‌ها نیز به صورت ایستاده دوتادور این دیوارها قرار گرفته شده است. در واقع برای ورود به این بخش باید از میان مردگانی که ایستاده اند عبور کنید و این تا حدودی ترسناک است.
حدود ۱۴۲۰۰ مترمربع از قبرستان مربوط به بخش به کاتولیک‌هاست. بزرگترین بارگاه در این قسمت مربوط به مزار دکتر کلوکه، پزشک فرانسوی محمد شاه قاجار است که در سال ۱۸۵۵ در اینجا به خاک سپرده شد.
